Menu
Jąkanie się to jedno z najczęściej występujących zaburzeń mowy. U niektórych jest ono ledwo słyszalne, jednak w niektórych przypadkach może ono znacznie ograniczyć sprawną komunikację z innymi. Wbrew powszechnemu mitowi jąkanie się nie przechodzi samo - jego skorygowanie wymaga pracy z odpowiednim specjalistą. W dzisiejszym wpisie opowiemy zatem pokrótce o tym, czym jest jąkanie i jakie metody terapii logopedycznej dają najlepsze efekty w leczeniu tego zaburzenia.
Kilka słów o jąkaniu
Jąkanie to zaburzenie tempa mowy, które charakteryzuje się przeciąganiem lub powtarzaniem sylab i słów, a także przerywaniem wypowiedzi. Oczywiście, subtelne zająknięcie się może zdarzyć się każdemu - wiele osób reaguje w ten sposób na stres. O zaburzeniu mowa zatem dopiero wtedy, kiedy jąkanie znacznie utrudnia dziecku komunikację z bliskimi i rówieśnikami.
Jąkanie diagnozowane jest zazwyczaj w ok. 7-8 roku życia. W okresie nauki mówienia zaburzenia płynności wypowiedzi są uzasadnione - dziecko dopiero buduje swój zasób słownictwa i często szuka odpowiednich określeń na to, co chce powiedzieć. Wraz z rozpoczęciem nauki w szkole podstawowej powinno ono umieć komunikować się wyraźnie, bez powtarzania się i przerywania. Jeśli mimo ukończenia 7-8 roku życia dziecko dalej nie jest w stanie wypowiadać się płynnie, prawdopodobnie cierpi ono na jąkanie.
Wiele osób jest przekonanych o tym, że jąkanie się to jedynie powtarzanie w kółko jakiejś litery bądź sylaby. Rodzajów tego zaburzenia mowy jest jednak znacznie więcej. O jąkaniu się mowa w sytuacjach, gdy dziecko:
- powtarza jakieś litery lub sylaby - np. “ko-ko-kolega”, “p-p-p-pies”, “zeszy-y-yt”
- przedłuża wymowę jakiejś litery - np. “mmmmama”, “nnnnnnoga”, “zzzzzzabawa”; zdarza się również, że dziecko przedłuża wymowę większej liczby liter, np. “kooooooozaaaa”
- blokuje się i robi bardzo długie pauzy - np. “Dzisiaj w… przedszkolu bawiłem… się z…”
- stosuje embolofrazje, czyli wtrącenia samogłosek na początku zdania lub w środku - np. “Ja i mama byliśmy yyyyyyy na placu zabaw i yyyyyy tam bujałem się na yyyyyy huśtawce”
- ma patologicznie szybkie tempo mówienia, nie stosuje żadnych przerw podczas wypowiedzi, wręcz wypluwa z siebie słowa (tachylalia)
- ma patologicznie wolne tempo mówienia, nie jest w stanie rozpocząć zdania, a gdy już zacznie, bardzo długo je kończy (bradylalia)
Wszystkie wyżej wymienione zaburzenia są pochodnym jąkania się. Ich zaniedbanie w wieku dziecięcym może prowadzić do pogłębienia się problemu. Dla przykładu - jeśli dziecko stosuje embolofrazje i padnie z tego powodu ofiarą drwin, może pojawić się kolejna blokada. Wtedy maluch nie tylko będzie wtrącał samogłoski, ale też zacznie powtarzać litery, przedłużać ich wymowę lub zmieni tempo mówienia.
Niezależnie od tego, w jaki sposób dziecko się jąka, należy pamiętać o tym, że nie zaburzenie to nie ma niczego wspólnego z intelektem. Pacjenci logopedyczni zdiagnozowani z jąkaniem często mogą pochwalić się wysokim ilorazem inteligencji. Przyczyny jąkania mogą być różne - u niektórych dzieci może to być osłabienie lewej półkuli mózgowej, u innych osłabienie połączeń nerwowych w mózgu, a w pewnych przypadkach przebyte traumy lub przewlekły stres. Oczywiście, jąkanie się może iść w parze z upośledzeniem intelektualnym lub innymi defektami rozwojowymi, jednak nie jest to żadna reguła.
Jąkanie - jak wygląda terapia logopedyczna?
W przypadku zaobserwowania pierwszych objawów jąkania należy podjąć terapię logopedyczną tak szybko, jak tylko jest to możliwe. Dzieci są zdecydowanie podatniejsze na leczenie zaburzeń mowy, dlatego ważne jest to, aby wdrożyć je błyskawicznie. Każdy kolejny rok zwlekania z wizytą przyczynia się do pogłębiania problemu jąkania.
Każdy rodzaj jąkania wymaga innej terapii logopedycznej. W celu jej doboru logopeda musi przeprowadzić wywiad z rodzicami, który obejmuje pytania m.in. o to, kiedy dziecko zaczęło się jąkać, w jakich sytuacjach ten problem się nasila. Logopeda często zapoznaje się też z aktualną sytuacją rodzinną dziecka. Istotne jest to, czy w ciągu ostatnich lat dziecko przeżywało jakiś intensywny stres - np. rozwód rodziców, przeprowadzkę, śmierć bliskiej osoby. Następnie logopeda sam rozmawia ze swoim pacjentem i sprawdza, jak zaawansowane jest u niego zaburzenie mowy. Specjalista może również zalecić dodatkowe badania przed rozpoczęciem leczenia jąkania i terapii logopedycznej.
Leczenie jąkania rozpoczyna się od terapii logopedycznej oddechowej. Podstawą do opanowania problemu z zaburzeniami rytmu wypowiedzi jest nauka prawidłowego panowania nad oddechem. Odpowiednie ćwiczenia mogą znacznie zwiększyć pojemność płuc. To natomiast pozwala na ukształtowanie oddechu brzuszno-przeponowego. Po jego opanowaniu dziecko nauczy się posługiwania podparciem oddechowym - czyli wzorcowej kontroli nad mięśniami oddechowymi. W przypadku jąkania jest to obowiązkowy element terapii logopedycznej. Pełna kontrola nad wdechem i wydechem znacznie zmniejsza ryzyko powtarzania lub przedłużania głosek.
Przykładowe metody terapii rytmizacji wypowiedzi
Podczas pracy nad rytmizacją wypowiedzi logopedzi mogą stosować różne metody pracy z pacjentem. Wśród jedną z tych najczęściej wybieranych jest metoda Gutzmana. Skupia się ona na poprawie koordynacji aparatu oddechowo-fonacyjno-artykulacyjnego. Dziecko najpierw uczy się długiego, równomiernego oddechu, a następnie przechodzi do ćwiczeń oddechowych. Po nich pora na szept, aby przejść do pełnego głosu. W metodzie Gutzmana kluczowa jest nauka głosek według stopnia trudności. Dziecko zaczyna więc od głosek szczelinowych, przechodzi do zwarto-szczelinowych, aż w końcu opanowuje te zwarte. Wszystko odbywa się w odpowiedniej koordynacji oddech-mowa. Mały pacjent uczy się wymawiania głosek w izolacji, następnie łączy je w sylaby. Potem przychodzi czas na wypowiadanie pełnych wyrazów.
Logopedzi przy leczeniu jąkania stosują także metodę terapii logopedycznej Froeschelsa, nazywaną często “metodą żucia”. Specjalista wdraża do procesu leczenia analogię żucia, zachęcając go do “przeżuwania” wypowiadanych przez siebie głosek. Metoda ta świetnie sprawdza się u dzieci, które jąkają się na tle nerwowym. Myślenie o mówieniu jak o żuciu pozwala im skupić się na analogii, co zapobiega fiksowaniu się na punkcie prawidłowej wymowy. Naturalne predyspozycje muzyczne mogą być natomiast idealnym wsparciem dla metody mówienia rytmicznego wspomaganego. Ta technika korygowania jąkania wymaga użycia metronomu lub innego taktomierza. Urządzenie naprowadza pacjenta na prawidłowy rytm. Dużą zaletą metody mówienia rytmicznego wspomaganego jest to, że można ją wdrażać również poza gabinetem. W odpowiednich sklepach dostępne są metronomy logopedyczne, dzięki którym pacjent może ćwiczyć rytmiczną wymowę również w domu.
Logopedzi sięgają też często po starsze metody korygowania jąkania, które mimo upływu lat dalej dają świetne efekty. Jedną z nich jest technika delikatnego startu mowy. Przy jej wdrażaniu logopeda skupia się na tym, aby nauczyć pacjenta nienapinania mięśni twarzy podczas wypowiadania głosek zwarto-wybuchowych, do których należą: p, b, t, h i g. To właśnie one często stanowią dla dzieci jąkających się barierę nie do pokonania. Technika delikatnego startu mowy skupia się więc na kontrolowaniu zwierania narządów mowy, co zmniejsza ciśnienie w całej jamie ustnej. To natomiast umożliwia pacjentowi delikatne rozpoczęcie wypowiedzi i jej rozwinięcie bez zaburzeń rytmiki. Technika delikatnego startu często jest wdrażana wraz z metodą przedłużonego mówienia. Polega ona na tym, że dziecko po rozpoczęciu wypowiedzi przeciąga świadomie głoski, zapobiegając w ten sposób przerwaniu rytmiki.
Co rodzice mogą zrobić dla jąkającego się dziecka?
Jak w przypadku wszystkich innych zaburzeń mowy, terapia powinna być kontynuowana także w domu. Rodzice powinni jak najwięcej rozmawiać z dzieckiem, aby obserwować, czy leczenie daje pożądane efekty. Korygowanie jąkania poprzez terapię logopedyczną to zaawansowany proces, trwający często nawet po kilka lat. Dlatego rodzice muszą uzbroić się w cierpliwość i w żadnym przypadku nie karać dziecko za to, że zacznie się jąkać.
Błędem często popełnianym przez wielu rodziców jest także kończenie wypowiedzi za dziecko. Czasami robią to w dobrej wierze, czasami jest to wynik zniecierpliwienia. Dziecku jednak w żaden sposób nie pomaga kończenie za niego zdania, które chciało wypowiedzieć samodzielnie. Wręcz przeciwnie, może to doprowadzić do pogłębienia się problemu i zaostrzenia jąkania. Nie należy także odpowiadać za dziecko na pytania, które kierowane są do niego. Maluch powinien mieć świadomość, że jego niepłynna mowa jest problemem, jednak do owocnej terapii konieczne jest budowanie poczucia własnej wartości. Nie może być on oceniany, krytykowany i wyśmiewany. Rodzice pomogą dziecku jąkającemu się poprzez okazywanie mu maksymalnego wsparcia, wyrozumiałości i zapewnianie, że każdy czasami ma problemy z wysłowieniem się.