Menu
W jednym z naszych poprzednich wpisów skupiliśmy się na definicji i leczeniu afazji dziecięcej. Jest to jedno z najczęściej występujących specyficznych zaburzeń rozwoju mowy, które znacznie utrudnia dziecku swobodną komunikację z bliskimi i rówieśnikami. Dzisiaj jednak zajmiemy się alalią, która jest dość często mylona z afazją dziecięcą. Na czym polega różnica między tymi dwoma zaburzeniami? Jakie są rodzaje alalii i jak wygląda jej leczenie? Na te pytania odpowiemy w dzisiejszym wpisie.
Czym jest alalia dziecięca i czym różni się od afazji?
Alalia to zaburzenie rozwoju mowy bez upośledzenia umysłowego. Jest to dość świeże zagadnienie, które dopiero od pewnego czasu jest oddzielane przez pedagogów od afazji. Pedagodzy i neurolodzy doszukują się źródła występowania alalii w nieprawidłowej pracy lewej półkuli mózgowej. We wpisie o Metodzie Krakowskiej® dokładnie wyjaśniliśmy już jej rolę w procesie kształtowania się mowy. W dużym skrócie - lewa półkula mózgowa jest odpowiedzialna za wytwarzanie i odbieranie mowy. W przypadku, gdy od momentu urodzenia nie funkcjonuje ona prawidłowo, może dojść do wystąpienia alalii dziecięcej.
Alalia u dzieci przez długi czas była traktowana jako synonim afazji. Od pewnego czasu jednak specjaliści rozróżniają te dwa schorzenia. Zakłada się, że podstawową różnicą między alalią dziecięcą a afazją jest brak uszkodzeń w strukturze mózgu. Może do nich dojść w wyniku np. wypadku, udaru mózgu, pojawienia się guzów nowotworowych lub przebytych infekcji wirusowych. Uszkodzenia mózgu są charakterystyczne dla afazji - w jej przypadku dziecko traci umiejętność mowy rozwijającej się lub już rozwiniętej. Z kolei alalia dziecięca objawia się już od pierwszych miesięcy życia, jeszcze w okresie przedsłownym. Traktowana jest w literaturze jako opóźnienie w rozwoju, a nie niedorozwój mowy spowodowany uszkodzeniem kory mózgowej lub innej części mózgu.
Różnicowanie alalii i afazji rozwojowej podczas diagnozowania jest skomplikowane. Do afazji u dzieci dochodzi bowiem czasami jeszcze w okresie prenatalnym, np. w wyniku zatrucia toksynami lub alkoholem bądź uszkodzenia płodu. Biorąc pod uwagę fakt, że daje ona objawy bardzo zbliżone do alalii dziecięcej rozróżnienie tych dwóch schorzeń może być bardzo trudne. W tym celu przeprowadza się wiele różnych badań neurologicznych, które pozwolą lekarzom stworzyć pełen obraz mózgu.
Alalia percepcyjna czy ekspresywna? - czyli o różnych obliczach alalii
Alalia u dzieci daje bardzo ogólne objawy już w pierwszych miesiącach życia dziecka. Maluch nie gaworzy i często sprawia wrażenie niedosłyszącego lub niesłyszącego. Charakterystyczne dla alalii dziecięcej jest także nierozumienie poleceń i pytań. Warto podkreślić fakt, że zaburzenie to nie jest równoznaczne z upośledzeniem intelektualnym. Dziecko cierpiące na alalię prezentuje prawidłowy rozwój umysłowy, sprawny aparat artykulacyjny i odpowiednio funkcjonujący słuch. Z pewnych przyczyn jednak nie jest ono w stanie opanować mowy, znaczenia słów i składania ich w zdania. Dziecko z alalią często porozumiewa się ze światem przy pomocy onomatopei, krzyków i gestów. Czasami zdarza się, że jest ono w stanie opanować krótkie wyrazy i składać je w krótkie komunikaty. Wtedy mowa o tzw. dyslalii. Dzieci alaliczne popełniają jednak liczne błędy w strukturze języka.
Alalia percepcyjna - podstawowe objawy
Szczegółowe objawy są zależne od rodzaju alalii. Wyróżnia się dwie główne odmiany tego schorzenia. Pierwsza z nich to alalia percepcyjna, nazywana także sensoryczną. Diagnozuje się ją w przypadku, gdy główną przyczyną opóźnienia rozwoju mowy są zaburzenia słuchu fonematycznego - czyli zdolności do odbierania i identyfikowania pojedynczych fonemów w wyrazach. Dziecko z alalią percepcyjną ma więc duże trudności w rozróżnianiu poszczególnych głosek, zastępuje dźwięki innymi i stosuje epentezy, tworzy neologizmy, którymi próbuje porozumieć się ze światem. Próbuje też komunikować potrzeby za pomocą gestów i mimiki. Zaburzenia odcinają malucha od rówieśników, uniemożliwiając mu swobodną komunikację. Dziecko natomiast prawidłowo reaguje na muzykę i wykazuje poczucie rytmu. Ten rodzaj alalii znany jest także jako słuchoniemota sensoryczna.
Alalia dziecięca motoryczna - jak rozpoznać?
Drugim rodzajem tego schorzenia jest alalia dziecięca ekspresywna (motoryczna). W tym przypadku można zaobserwować zaburzenia motoryki dużej - czyli tej obejmującej obszerne ruchy, angażujące tułów, kończyny dolne i górne - a także kompleksu ustno-twarzowego. Dziecko zmagające się z alalią dziecięcą ekspresywną rozumie proste polecenia słowne, jednak samo nie jest w stanie mówić i powtarzać po innych. Maluch wykazuje także duże problemy w skupieniu uwagi na wykonywanych zadaniach. Dzieci z alalią motoryczną są też niezdarne, gorzej radzą sobie z nauką pisania, rzadziej używają gestów, niechętnie rysują i nie podejmują same z siebie aktywności fizycznej.
Wyróżnia się także alalię z komponentem autyzmu. Pojawia się ona niemal w każdym przypadku zaburzenia spektrum. W przypadku alalii z komponentem autyzmu dziecko nie tylko nie mówi, ale też nie wykazuje żadnego zainteresowania mową, nie skupia uwagi na wykonywanych czynnościach i nie powtarza gestów, które wykonują rodzice lub rówieśnicy. Maluchy często wkładają też przedmioty do ust nie gryząc ich przy tym - badają rzeczy ustami i językiem.
Oba rodzaje alalii dziecięcej mają bardzo duży wpływ na rozwój społeczny. Mowa stanowi w końcu część składową kształtowania całej osobowości dziecka. Maluch często czuje się niezrozumiały i odepchnięte przez inne dzieci. W przypadku alalii sensorycznej nie jest on w stanie zrozumieć kierowanych do niego komunikatów i widzi również, że jego słowa są niezrozumiałe dla otoczenia. Z kolei alalia ekspresywna znacznie upośledza sprawność fizyczną dziecka, co mimo pobieżnego rozumienia komunikatów wyklucza je z zabaw. Podjęcie terapii nie tylko może wyeliminować problem, ale też pozytywnie wpłynie na samopoczucie malucha.
Leczenie alalii i terapia logopedyczna
W przypadku alalii dziecięcej terapię logopedyczną należy wdrożyć jak najszybciej. Bagatelizowanie tego zaburzenia może prowadzić do dalszego opóźnienia rozwoju mowy, które wraz z wiekiem staje się coraz trudniejsze do skorygowania. Terapia jest długotrwała i stanowi część składową całego procesu leczenia. Jeśli dodatkowo występują zaburzenia ruchowe.
Terapia alalii u dziecka polega przede wszystkim na skorygowaniu systemu mowy pacjenta. Jak już wcześniej wspomniano, maluchy zdiagnozowane z tym opóźnieniem często próbują podejmować próby rozmowy, jednak utrudnia im to źle funkcjonująca lewa półkula mózgowa. W przypadku alalii dziecięcej terapia logopedyczna skupia się zatem na jej intensywnym wspomaganiu. Jeśli dziecko zdążyło przyswoić jakieś neologizmy, należy je wyeliminować z systemu mowy. Tutaj bardzo ważne jest odpowiednie podejście logopedy. Większość dzieci dotkniętych alalią jest bardzo nieśmiałych i wycofanych. W tym przypadku logopeda powinien uzbroić się w cierpliwość i zachęcać pacjenta do autokorekty - np. gdy wymówi on dane słowo źle, należy łagodnie zwrócić uwagę na błąd i zachęcić do samodzielnej poprawy.
Leczenie alalii i terapia logopedyczna skupia się także na zwiększaniu zasobu słownictwa. Dzieci z alalią mają problem z nauką nowych słów i często używają jednego określenia na wiele różnych rzeczy. Sposobów na wzbogacenie ich słownictwa jest wiele - od nauki wierszyków, przez zabawy logopedyczne, aż po wspólne czytanie książeczek. Na terapii logopedycznej dziecko może rozwiązywać również zadania polegające na wymienieniu jak największej liczby synonimów danego wyrazu. Leczenie alalii dziecięcej to przede wszystkim budowanie prawidłowej artykulacji głosek, opanowywanie prawidłowej pracy języka i warg, a także stopniowe tworzenie coraz dłuższych form wypowiedzi.
Terapia dziecka z alalią sensoryczną lub motoryczną obejmuje także kształtowanie słuchu fonematycznego i pamięci słuchowej. Logopeda zachęca dziecko do powtarzania wypowiadanych przez niego zdań i wspólnego śpiewania różnych piosenek. W przypadku alalii w terapii logopedycznej świetnie sprawdzają się ćwiczenia z instrumentami muzycznymi, takimi jak cymbałki, bębenki lub keyboard. Logopeda gra prostą melodię, a dziecko stara się ją odtworzyć poprzez nucenie.
Rodzice dziecka z alalią muszą pamiętać o tym, że terapia to proces długotrwały. Regularne wizyty w gabinecie logopedycznym są podstawą do tego, aby maluch zaczął normalnie mówić. W przypadku alalii sensorycznej lub motorycznej konieczne jest także kontynuowanie terapii w domu. Rodzice powinni jak najczęściej zachęcać dziecko do mówienia - np. pytając je o nazwy różnych przedmiotów, zachęcając do śpiewania piosenek i głośnego czytania ulubionych książeczek. Odpowiednia terapia i wsparcie może przyczynić się nie tylko do poprawy umiejętności mówienia, ale też lepszego rozumienia mowy.
