Menu
Dzieci w wieku przedszkolnym (3-7 lat) są zazwyczaj dość rozmowne. Chętnie opowiadają o swoich pasjach, ulubionych zabawkach i czasie spędzonym z najbliższymi. Dopiero rozwijający się aparat mowy może mieć jednak problemy z dość skomplikowaną fonetyką języka polskiego. Szczególnie trudne dla maluchów okazują się głoski dentalizowane, które realizowane są ze zbliżeniem górnych i dolnych zębów. W przypadku, gdy dziecko mimo kompletu uzębienia mlecznego ciągle ma z nimi problemy, mowa już o wadzie wymowy nazywanej sygmatyzmem. W dzisiejszym wpisie skupimy się więc na jej rozpoznaniu, a także metodach terapii i korygowaniu poprzez ćwiczenia logopedyczne dla przedszkolaków.
Sygmatyzm - na czym polega ta wada wymowy?
Głoski są najkrótszą formą dźwiękowej formy wypowiedzi. Może się ona składać z jednej litery alfabetu łacińskiego, jednej litery alfabetu polskiego - czyli tej z ogonkiem lub kreską - bądź dwuznaku. W zależności od składu głoski jest ona klasyfikowana do konkretnych grup. Grupy te określane są poprzez sposób, w jaki konkretna głoska jest wymawiana. Dla przykładu: “m”, “b”, “r” należą do głosek dźwięcznych, czyli takich, które realizowane są poprzez drżenie krtani. Jeśli aparat mowy funkcjonuje prawidłowo, są one wymawiane wzorowo. W przypadku sygmatyzmu mowa o problemach w realizacji wcześniej wspomnianych głosek dentalizowanych - czyli wymagających zbliżenia zębów górnych i dolnych. Te natomiast dzielą się na trzy szeregi:
- ciszący - podczas realizacji środek języka unosi się do góry, wargi delikatnie się zaokrąglają. Do tego szeregu należą głoski: ś, ź, ć, dź
- syczący - podczas realizacji środkowa część języka układa się w tzw. “rynienkę”, czubek natomiast przywiera do wewnętrznej strony górnych zębów. Wargi układają się w delikatny uśmiech. Do tego szeregu należą głoski: s, z, c, dz
- szumiący - podczas realizacji czubek języka dotyka środka podniebienia, wargi wyraźnie się zaokrąglają. Do tego szeregu należą głoski: sz, ż, cz, dż
Sygmatyzm może obejmować nieprawidłową realizację jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów głosek dentalizowanych. Zdarza się także, że dziecko ma problem z jedną konkretną głoską, np. wymawia perfekcyjnie słowa “szalik”, “czapka” i “żaba”, jednak nie jest w stanie wyartykułować wyrazu “dżdżownica”. Podczas próby wymowy, z ust dziecka wydobywa się słowo, którego nikt poza nim nie jest w stanie zrozumieć.
W logopedii wyróżnia się trzy rodzaju sygmatyzmu: właściwy, parasygmatyzm i mogisygmatyzm. W pierwszym przypadku dziecko nie jest w stanie wyartykułować głoski dentalizowanej, więc wydaje z siebie dźwięk nieznajdujący się w polskim systemie fonetycznym. Parasygmatyzm natomiast jest najczęściej spotykanym rodzajem tej wady wymowy. Polega on na tym, że dziecko zastępuje właściwe głoski innymi głoskami, np. samogłoską lub spółgłoską. Powstają więc takie twory fonetyczne jak “szalik” (zamiast: “szalik”), “zwonek” (zamiast: “dzwonek”), “cekolada” (zamiast: “czekolada”) lub “desc” (zamiast: “deszcz”). Z kolei mogisygmatyzm objawia się pomijaniem głosek dentalizowanych i niewstawianiem w ich miejscu żadnego “zamiennika”. Dziecko mówi więc: “afa” zamiast “szafa”, “ko” zamiast “kosz” i “kiąka” zamiast “książka”.
Przyczyny sygmatyzmu mogą być różne. Ta wada wymowy bywa czasami objawem nieprawidłowego rozwoju narządów mowy np. zbyt grubego języka lub krótkiego wędzidełka podjęzykowego. Wystąpieniu sygmatyzmu sprzyjają także wady zgryzu, przez które zęby nie są w stanie ustawić się w prawidłowej pozycji do wymówienia głoski. Sygmatyzm jest też charakterystyczny dla dzieci narażonych na częste choroby układu oddechowego. Warto wziąć pod uwagę również czynniki środowiskowe. Jeśli dziecko ma czynny kontakt z osobami z tą samą wadą wymowy - np. rodzicami lub rodzeństwem - będzie ono naśladować błędny wzorzec. To natomiast prowadzi do powstania nieprawidłowego systemu mowy i narządów artykulacyjnych.
Ćwiczenia logopedyczne sz, cz i rz u logopedy - jak wyglądają?
Na szczęście sygmatyzm należy do wad, które można całkowicie skorygować. W tym celu konieczne jest jednak wdrożenie terapii logopedycznej głosek szeregu szumiącego, syczącego i ciszącego. To, jakie metody zostaną podjęte w ramach korygowania sygmatyzmu, jest uzależnione od przyczyny wystąpienia tej wady wymowy. Jeśli powstała ona na skutek osłabienia mięśni języka, logopeda najpierw wdraża ćwiczenia wzmacniające je. Zdarza się również, że dzieci ze sygmatyzmem nie potrafią prawidłowo przełykać. To również musi zostać skorygowane przed przejściem do nauki wymowy. Dalsze ćwiczenia wybierane są z myślą o możliwościach dziecka.
Terapię logopedyczną głosek szeregu szumiącego i innych poprzedza wywiad logopedy. Pedagog rozmawia z rodzicami, zapoznaje się z opiniami innych specjalistów (jeśli takie zostały mu dostarczone), a następnie przechodzi do pracy z dzieckiem. Podstawą ćwiczeń fonacyjnych logopedycznych jest ustalenie, które głoski są wymawiane całkowicie nieprawidłowo. To właśnie od ich korekty należy rozpocząć terapię. Dla przykładu: jeśli dziecko nie wymawia w ogóle głosek cz i rz (sygmatyzm właściwy), ale zastępuje sz głoską s (parasygmatyzm), najpierw uczy się ono prawidłowej wymowy dwóch pierwszych głosek. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, że po ich opanowaniu maluch na tyle nauczy się panować nad językiem, że sam zacznie prawidłowo wymawiać głoskę sz. Dopiero, jeśli dziecko nadal nie jest w stanie jej wyartykułować, logopeda wdraża ćwiczenia logopedyczne na głoski sz i s.
Ćwiczenia logopedyczne dla przedszkolaków ze sygmatyzmem często przybierają formę zabawy. Na zajęciach naśladują odgłosy zwierząt i przedmioty codziennego użytku: syczą jak wąż, cykają jak świerszcze, bzyczą jak pszczółki, a także dzwonią jak dzwoneczki. Onomatopeje nie tylko angażują dzieci w ćwiczenia, ale też bardzo pozytywnie wpływają na prawidłowy rozwój wymowy. Istotne jest także regularne powtarzanie połączeń głosek, których wymowę należy skorygować. Ćwiczenia logopedyczne wymowy sz, cz i rz nie muszą polegać jedynie na mówieniu. Przy korygowaniu sygmatyzmu szczególnie istotne kształtowanie prawidłowego oddychania, a także nabierania i wypuszczania powietrza nosem. Świetnym sposobem na to jest dmuchanie - np. w zapalone świeczki, papierowe łódki pływające na wodzie, bańki mydlane, skrawki papieru, rozsypane kolorowe piórka lub słomkę. Cała terapia logopedyczna głosek szeregu szumiącego jest wspomagana także ćwiczeniami:
- języka - dziecko liczy nim zęby, wysuwa go na zewnątrz i porusza w górę i w dół, próbuje dotknąć nosa, cofa go wgłąb jamy ustnej, układa za dolnymi zębami
- warg i wałka dziąsłowego - dziecko uśmiecha się szeroko, starając się przy tym wymawiać różne głoski, rozciąga wargi na przemian z ich układaniem w dzióbek
- żuchwy - dziecko opuszcza i unosi żuchwę z zaciśniętymi wargami, porusza nią w prawo i w lewo, a także w przód i tył
- podniebienia miękkiego - dziecko ziewa, “chrumka” i kląska
- mięśni policzków - dziecko nadyma policzki, przenosi powietrze z jednego policzka do drugiego, zasysa je do wnętrza jamy ustnej
- funkcji słuchowych - dziecko powtarza po logopedzie, naśladuje akcent i tonację
Ćwiczenia logopedyczne dla dzieci w domu - czyli jak dbać o rozwój mowy dziecka?
Dziecko powinno uczęszczać do logopedy co najmniej raz w tygodniu. Istotne jest jednak to, aby terapię logopedyczną głosek szeregu szumiącego, syczącego i ciszącego kontynuować także w domu. W tym celu świetnie sprawdzą się przedmioty domowego użytku.
Do ćwiczeń oddechowych warto zaopatrzyć się w butelki z różnych materiałów, o różnych kształtach i rozmiarach. Po dmuchnięciu w ich ustniki można usłyszeć ciche gwizdanie. Dzieci bardzo chętnie bawią się w ten sposób, tworząc swoją własną muzykę przy pomocy butelek. Innym ciekawym pomysłem na ćwiczenia logopedyczne na sz, cz i rz są też gry, takie jak memory, domino, zgadywanki lub kalambury. Ważne jest to, aby zawierały one słowa stworzone z głosek, które sprawiają dziecku największe trudności. W zabawie może uczestniczyć cała rodzina, co z pewnością zmotywuje malucha do wykonywania ćwiczeń logopedycznych na sz, cz i rz. Zabawą logopedyczną w domu może być także karaoke. Śpiewanie to świetny sposób na kształtowanie słuchu fonematycznego, aparatu artykulacyjnego, a także prawidłowej wymowy. Jeśli dziecko nie przepada za muzyką, warto wdrożyć naukę wierszyków logopedycznych, zawierających problematyczne dla malucha słowa.
Warto sięgnąć także po różnego rodzaju pomoce dydaktyczne, zawierające ćwiczenia logopedyczne dla przedszkolaków na sz, cz i rz. Książeczki z czytankami pozwalają uczyć się prawidłowej wymowy poprzez świetną zabawę. Z kolei fiszki ze słowami sprawiającymi dziecku trudność można stosować przy każdej sposobnej okazji. Karty ćwiczeń logopedycznych z wymową sz, cz i rz pozwolą natomiast utrwalić wiedzę zdobytą na zajęciach z logopedą. W zabawach logopedycznych powinni zawsze uczestniczyć rodzice, których zadaniem jest monitorowanie postępów w prawidłowym mówieniu, a także motywowanie. Istotne jest to, aby być konsekwentnym podczas kontynuowania terapii w domu. Mowa dziecka wykształtuje się prawidłowo tylko wtedy, jeśli będzie regularnie poprawiane i korygowane przez rodziców.
Głoski syczące korygować można ćwiczeniami wykonywanymi także w gabinecie logopedycznym. Warto poprosić specjalistę o dokładny spis i rady odnośnie do tego, jak kontynuować terapię w domu.