Menu
Młodzi rodzice zawsze z utęsknieniem czekają na pierwsze słowa swojego dziecka. Próbują przewidzieć, co padnie najpierw: “mama” czy “tata”? A może coś mniej konwencjonalnego, np. “baba” lub “dada”? Czasami jednak to pierwsze słowo nie pada bardzo długo, co wzbudza niepokój rodziców i opiekunów dziecka. Jakie są pierwsze objawy opóźnionego rozwoju mowy? Skąd biorą się pierwsze problemy? Kiedy i - co najważniejsze - jak wspierać kształtowanie mowy dziecka? W dzisiejszym wpisie odpowiemy na wszystkie te pytania.
Opóźniony rozwój mowy - skąd się bierze?
W dużym skrócie, odpowiedź na to pytanie brzmi: to zależy. Pedagodzy, logopedzi i neurolodzy spierają się co do tego, skąd tak właściwie biorą się problemy z rozwojem mowy u dziecka. Wyróżnia się dwa rodzaje możliwych przyczyn: endogenne i egzogenne. Te pierwsze obejmują różnego rodzaju nieprawidłowości w funkcjonowaniu mózgu, układu nerwowego, narządów słuchu i/lub mowy. Jedną z endogennych przyczyn opóźnionego rozwoju mowy dziecka może być również autyzm dziecięcy. Daje on wiele różnych objawów, dlatego kluczowa jest obserwacja malucha. Inną endogeniczną przyczyną spowolnienia nauki mówienia mogą być również wrodzone wady słuchu. Dziecko niesłyszące lub niedosłyszące może przez pierwsze miesiące życia zachowywać się zupełnie normalnie. Pierwsze sygnały tego, że maluch nie słyszy lub nie dosłyszy mogą pojawić się dopiero przed ukończeniem roku. Opóźniony rozwój mowy może także wynikać z wrodzonych uszkodzeń układu nerwowego. Mowa tutaj m.in. o alalii, często mylonej z afazją. Zmagające się z nią dzieci często nie są w stanie opanować mowy - język odmawia im posłuszeństwa, a wymawiane słowa brzmią bełkotliwie i są one niezrozumiałe dla rozmówców.
Podczas analizowania możliwych przyczyn opóźnionego rozwoju mowy nie można nie wspomnieć o przyczynach egzogennych. W tym określeniu zamykają się wszystkie czynniki zewnętrzne. Na nieprawidłowe kształtowanie mowy dziecka może wpłynąć m.in. brak wzorców, co często wynika z nieinteresowania się malcem i niepoświęcania mu odpowiedniej uwagi. Dużym błędem jest także uciszanie brzdąca, gdy ten gaworzy. Zrozumiałe jest to, że w chwili intensywnego zmęczenia odgłosy te mogą być wyjątkowo męczące dla rodzica. Nie należy jednak krzyczeć na dziecko, ponieważ może ono zacząć wiązać mowę z karą. Inną przyczyną egzogenną jest brak wczesnego wspomagania rozwoju mowy dziecka. Maluchy podczas swoich pierwszych słownych kroków starają się naśladować język rodziców. Ważne jest więc rozmawianie z dzieckiem nawet wtedy, kiedy ono samo nie potrafi jeszcze mówić.
Kiedy możemy podejrzewać zaburzenia rozwoju mowy dziecka?
“Na wszystko jest czas”, “Ja też późno zaczęłam/zacząłem mówić”, “Jeszcze się nagada, trzeba cieszyć się ciszą” - tymi słowami rodzice często komentują fakt, że ich dziecko nadal nie wypowiedziało pierwszych słów. Oczywiście, każde dziecko rozwija się w swoim tempie - niektórym po skończeniu roku nie zamyka się buzia, inne maluchy w tym samym wieku ograniczają się do okazjonalnego krzyku lub gaworzenia. Opóźniony rozwój mowy dziecka może jednak dawać różne objawy. Zaburzenia funkcjonowania mózgu, układu nerwowego, narządów mowy i/lub słuchu często są sygnalizowane przez malucha już od najmłodszych lat. Niesłyszące i niedosłyszące maluchy nie reagują na imię i wydają z siebie głośne odgłosy. Z kolei znajdujące się w spektrum autyzmu maluchy często nawet nie gaworzą aż do 12 miesiąca życia. Jeśli towarzyszy temu brak zainteresowania obecnością rodziców, nieodwzajemnianie ich uśmiechów i uciekanie spojrzeniem, zdecydowanie warto zgłosić się do psychologa dziecięcego.
W przypadku egzogennych zaburzeń kształtowania mowy dziecka objawy mogą być trudne do wykrycia. Niepokój powinien wzbudzić przede wszystkim brak gaworzenia po przekroczeniu pierwszego roku życia. Jeśli maluch wykazuje standardowe zainteresowanie światem i cieszy się na widok rodziców, może on oznaczać właśnie problemy z rozwojem mowy. Opóźniony rozwój mowy u 3-latka lub starszego dziecka jest już znacznie prostszy do zaobserwowania. Jeśli maluch w tym wieku nie składa podstawowych zdań złożonych, a cały czas porozumiewa się komunikatami typu “Mama pić”, “Tata chodź”, to zdecydowanie warto pomyśleć o terapii logopedycznej.
Opóźniony rozwój mowy - jak może wyglądać terapia?
Podstawą jest diagnoza. Zadaniem rodzica jest obserwowanie, czy rozwój dziecka przebiega prawidłowo, jednak stwierdzanie faktycznych zaburzeń należy pozostawić logopedzie. Ten może zadecydować o koniecznej w przypadku opóźnionego rozwoju mowy terapii logopedycznej. Na zajęciach ze specjalistą dziecko uczy się prawidłowego oddechu. Podstawą jest tutaj wykształcenie odpowiedniego ruchu przepony, a także pobudzenie aparatu mowy. Odpowiednie ćwiczenia są również w stanie zwiększyć pojemność płuc, co sprawi, że wypowiadanie bardziej złożonych zdań nie będzie dla dziecka aż tak męczące.
W przypadku opóźnionego rozwoju mowy wykonuje się także ćwiczenia logopedyczne. Mowa tutaj m.in. o zachęcaniu dziecka do picia gęstych napojów - np. soków owocowych - przez słomkę. A skoro o słomce mowa, jest to kluczowe narzędzie w terapii logopedycznej. Świetną zabawą może okazać się przenoszenie drobnych papierowych skrawków właśnie przy jej użyciu. Dziecko może w ten sposób układać układankę lub elementy scenerii na jakimś obrazku. Ćwiczenia języka są równie istotne. Wspomaganie rozwoju mowy dziecka w wieku przedszkolnym może odbywać się poprzez liczenie zębów językiem, oblizywanie warg lub próby dotykania nosa. Jeśli się nie uda - nic nie szkodzi! Chodzi przede wszystkim o rozwój, a także dobrą zabawę. Warto pamiętać o tym, że dobór zadań jest uzależniony od tego, jaki stopień niepełnosprawności ma dziecko. Terapia logopedyczna dziecka z zespołem Downa będzie wyglądała bowiem zupełnie inaczej, niż w przypadku maluchów znajdujących się w spektrum autyzmu lub z wadami układu nerwowego.
Przy opóźnionym rozwoju mowy warto sięgnąć po pomoce logopedyczne w postaci różnych książeczek i zestawów ćwiczeń, które wspomagają naukę mówienia poprzez zabawę. Dzieci mogą z nich korzystać na co dzień, np. podczas spędzania czasu z rodzicami lub starszym rodzeństwem. Ważne jest to, aby maluch nie wiązał ćwiczeń z przykrym obowiązkiem, lecz z dobrą zabawą w gronie najbliższych mu osób. W domowej terapii logopedycznej dziecka z opóźnionym rozwojem mowy niezwykle przydatne okażą się również ćwiczenia słuchowe przetworzone elektronicznie w taki sposób, aby każdy maluch - niezależnie od swoich ograniczeń - mógł je wykonywać nawet bez pomocy rodzica.